Ξεκινώντας τη διατύπωση των απόψεων μου στο θέμα αυτό, διατυπώνεται εξαρχής ένα ερώτημα δημοφιλές θα έλεγα στις ημέρες μας. Το ερώτημα αυτό από το οποίο θα πάρω την αφορμή στη συνέχεια να μιλήσω και για το δεύτερο σκέλος του θέματος, δηλαδή την μελέτη της Μουσικής είναι το εξής: “Συνεχίζεται ή όχι μέχρι σήμερα η ψαλτική παράδοση στο Οικουμενικό Πατριαρχείο;; ” Η απάντησή μου είναι ότι σαφώς και συνεχίζεται σταθερά.
Διάφοροι όμως άνθρωποι δυστυχώς επιχείρησαν (και ακόμα κάποιοι επιχειρούν..) να διαδώσουν άμεσα ή έμμεσα, διακριτικά ή αδιάκριτα, την άποψή ότι η Μεγάλη εποχή των Πρωτοψαλτών στο Οικουμενικό μας Πατριαρχείο συνεπώς και η Ψαλτική παράδοση σταμάτησε ή στον Κωνσταντίνο Πρίγγο ή στον Θρασύβουλο Στανίτσα ή κατά κάποιους άλλους στον Λεωνίδα Αστέρη.
Από παλιά διατύπωναν κάποιοι σχετικές απόψεις με διαμαρτυρίες και δακρύβρεχτες διαπιστώσεις με όπλα το όνομά τους, τη δημοσιότητά τους, την καταγωγή τους ή τους τίτλους τους σκοπεύοντας να πείσουν τους πάντες με πρωτοφανή εμμονή και απολυτότητα ότι η λαμπρή πορεία της παραδόσεως σταμάτησε πλέον στο Πατριαρχείο. Έβγαζαν δηλαδή την μετά Στανίτσα κυρίως εποχή ως νοθευμένη και άκυρη ερμηνευτικά προσβάλοντας ουσιαστικά τους επόμενους που διακονούσαν στα Πατριαρχικά αναλόγια.
Στις ημέρες μας τώρα, εκτός από τα δημόσια και αγενή από κάποιους σχόλια ότι ‘’διαλύθηκε η παράδοση’’ κτλ.. έφθασαν στο σημείο να σκεφθούν κάποιοι μήπως κατάφερναν ακόμα και στον ίδιο τον Πατριάρχη να εξέφραζαν μια διακριτική διαμαρτυρία. Ευτυχώς όμως ο Παναγιώτατος Πατριάρχης μας κ.Βαρθολομαίος είναι ιδιαίτερα φωτισμένος και ευφυής καθώς και το άξιο επιτελείο του που ασχολήθηκαν με αυτά τα θέματα..
Την Ψαλτική Παράδοση επαξίως σήμερα την συνεχίζει ο Άρχων Πρωτοψάλτης κ.Νεοχωρίτης ο οποίος είναι ιδιαίτερα καταρτισμένος μουσικά, με άποψη στα μουσικολογικά πράγματα, μελετητής της παράδοσης, καλλίφωνος και σοβαρός μαζί με τον Άρχοντα Λαμπαδάριο κ.Φλοίκο και τους άξιους Δομεστίκους. Χαίρει εκτιμήσεως και από την Ελλάδα και από την Πόλη.
Κάθε απόπειρα κλωνοποίησης Ψαλτών είναι απαράδεκτη από κάθε άποψη. Το απόλυτο δεν υπάρχει και ούτε υπήρξε ποτέ. Κάθε άνθρωπος, κάθε καλλιτέχνης, κάθε επιστήμων είναι διαφορετικός από τον άλλο με ιδιαιτερότητες και αξίες.
Απαραίτητη είναι ειδικά στους .. “σχολιαστές” η διάκριση στην έννοια της τυφλής αντιγραφής – μιμητικής φωνητικής αναπαραγωγής και στη γνώση της παράδοσης , το σεβασμό της και στην εγκόλπωση και υιοθέτηση στοιχείων περασμένα μέσα από όλη την προϋπάρχουσα γραπτή και φωνητική παράδοση της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, της ικανότητας, της διορατικότητας, της φωνητικής τοποθετήσεως και αντιλήψεως του ερμηνευτή. Η διάκριση όμως απαιτεί καλή γνώση τεχνολογική, επιστημονική.
Όλοι σχεδόν οι Πρωτοψάλτες του Πατριαρχείου αλλά και όχι μόνον, τον τελευταίο κυρίως αιώνα αλλά και νωρίτερα, κατά την θητεία τους εισήγαγαν και τη δική τους φιλοσοφία και ο καθένας έδωσε το δικό του προσωπικό στίγμα όπως ήταν αναμενόμενο, χωρίς αυτό να σημαίνει διάλυση της παραδόσης και της γενικής φιλοσοφίας.
Επίσης έγινε ένας εμπλουτισμός του “ρεπερτορίου”, με ερμηνείες και νέων μελών κλασσικών ή και κάποιων νεότερων. Τα μέλη αυτά τελικά κλασσικοποιήθηκαν και επικράτησαν σε κάθε άκρη της Γης λόγω της σοβαρότητάς τους και του όμορφου και σοβαρού τρόπου σύνθεσης, αφήνοντας με αυτό τον τρόπο (οι Ψάλτες) το δικό τους προσωπικό στίγμα προσέγγισης στην ερμηνεία, που ναι μεν έχει μια κοινή βασική, παραδοσιακή συνισταμένη αλλά παράλληλα διαφέρει αισθητικά ακόμα και μέσα στον ίδιο χώρο ερμηνείας-προσευχής.
Εισήχθησαν εδώ και πάρα πολλά χρόνια νέα Λειτουργικά και Άξιον εστί, Χερουβικά και άλλων παλαιών διδασκάλων καθώς και άλλα. Καταργήθηκε για κάποιους λόγους το ωραιότατο αργό Φώς Ιλαρόν. Αυτά όλα νόθευσαν την παράδοση ή την φιλοσοφία της ερμηνείας; Γι’ αυτούς που ξέρουν όχι είναι η απάντησή μου και οι Ψάλτες εκεί το ξέρουν καλά.
Επίσης πρέπει να θυμόμαστε ότι για κάποιους συγκεκριμένους λόγους δεν τηρήθηκε η απόλυτη διαδοχή των Ψαλτών του Πατριαρχείο. Αυτό όμως δεν σημαίνει φυσικά διάλυση της παραδόσεως όπως θέλουν κάποιοι άλλοι να λένε.
Να θυμηθούμε επίσης ότι ακόμα και ο Στανίτσας ο οποίος προερχόταν από διαφορετικής φιλοσοφίας ‘’σχολή΄΄ στην Πόλη δήλωσε το πόσο δυσκολεύτηκε να προσαρμοστεί στη γενική φιλοσοφία του Πατριαρχείου μπροστά στον Μέγα Πρίγγο όταν κλήθηκε να υπηρετήσει στον Πατριαρχικό Ναό ως Λαμπαδάριος προερχόμενος από μια διαφορετικής φιλοσοφίας ’’σχολή ερμηνείας’’. Παρόλα αυτά έγινε ο Μεγάλος Στανίτσας.
Θέλω να προσθέσω και κάτι ακόμη..
Η κατάρτιση και η ικανότης κάποιου που ασχολείται με την Πατριαρχική ψαλτική, και τον μηχανισμό ερμηνείας αυτής (άσχετα το πού ψάλλει), φαίνεται εάν επιχειρήσει, να ερμηνεύσει και με ποιό τρόπο θα ερμηνεύσει μέλη παλαιά αργά η συντομότερα, τα οποία ΔΕΝ έχουν ερμηνευθεί έως σήμερα από άλλους και κυρίως από Πατριαρχικούς Ψάλτες. Θα πει μέλος ή μετροφωνικό, ποσοτικό σκελετό? Η αντίληψή του, η διορατικότητά του, η κριτική του ικανότης, η μελέτη του, οι καταβολές του, τα ακούσματά του, είναι τα βασικά και όχι τόσο τον αν προήλθε από περισσότερο ή λιγότερο επώνυμο δάσκαλο. Εξάλλου δεν συνεπάγεται πάντα ότι ακολουθεί κάποιος απόλυτα τις γραμμές των δασκάλων του.
Μπορούμε να ερμηνεύσουμε άγνωστο παλαιό μέλος με το μηχανισμό που θα το ερμήνευε ο Ιάκωβος Ναυπλιώτης ή ακόμα και ο Πρίγγος ?? ή μήπως χρειαζόμαστε ‘’πατερίτσες’’ δηλαδή να ψάξουμε στο διαδίκτυο.. μπας και το έχει ψάλλει κάποιος ώστε πρώτα να το ακούσουμε?? (Δυστυχώς το έχω δει με τα μάτια μου να συμβαίνει από πολλούς).
Έχουμε άραγε την ικανότητα σε ένα τέτοιο μέλος να αντιληφθούμε πως μπαινοβγαίνουν οι ήχοι έτσι ώστε με το μολύβι μας να σημειώσουμε και τα αναλογούντα ίσα και να εφαρμόσουμε στην πράξη τις αντίστοιχες μελωδικές έλξεις (έτσι όπως τις έκαναν οι Πατριαρχικοί) που αυτή η διαδικασία συνεπάγεται? Αυτά είναι συγκοινωνούντα δοχεία και θα πρέπει να ξέρουμε πως λειτουργεί η Τεχνολογία των ήχων, τα συστήματα η κυκλική επαναληπτικότητα κτλ. κτλ. Κάποιοι θα σπεύσουν να πουν ότι ‘’οι Πατριαρχικοί ψάλτες και όχι μόνο αυτοί, ίσως δεν ασχολήθηκαν ποτέ με τέτοια μελέτη άρα σφάλουμε..! ‘’ .Σε αυτή τη λοιπόν δήλωση “σηκώνουμε τα χέρια ψηλά” διότι πιθανότατα ο συνομιλητής μας δεν μπορεί να μας παρακολουθήσει πλέον με ότι αυτό συνεπάγεται.
Ας ασχοληθούμε λοιπόν και κυρίως οι αιώνιοι κριτές των πάντων από όπου και αν προέρχονται, λίγο πιο ταπεινά, με τη μελέτη κλασσικών μελών και όχι μόνον από φυλλάδες ερμηνειών άλλων (διότι οι Δάσκαλοί τους διδάχθηκαν τα κλασσικά μέλη και τον τρόπο ερμηνείας τους. Το αν εξήγησαν το μηχανισμό πλήρως ή όχι στους μαθητές για κάποιους λόγους.. ή εάν ή διάθεση κάποιων μαθητών δεν ήταν η αναμενόμενη, είναι άλλο θέμα προς συζήτηση).
Ας προσπαθήσουμε παράλληλα να δεχθούμε ότι δεν είναι απόλυτο, ότι όλες οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις στη Βυζαντινή Μουσική κάποιων επωνύμων έχουν όλες το αλάθητο. Υπάρχουν κάποιες ειδικές περιπτώσεις διαφορετικών ερμηνευτικών προσεγγίσεων σε ένα ίδιο μέλος από διαφόρους επωνύμους δασκάλους της ίδιας περιόδου.
Ας μην ξεχνούμε επίσης ότι ένας μεγάλος αριθμός καλλιτεχνών όλων των ειδών της Μουσικής και όχι μόνο, σε όλο το καλλιτεχνικό στερέωμα θα έλεγα, έγινε ευρύτερα γνωστός και πλούτισε μέσα από οργανωμένες δημόσιες σχέσεις με άξονα την εμπορικότητα και όχι από τις αντικειμενικές του ικανότητες γνώσεις και διδακτικό τάλαντο.
Ας προσπαθήσουμε αν το επίπεδο των μουσικών μας γνώσεων το επιτρέπει, να συγκρίνουμε μια υπεραναλυτικής καταγραφής ερμηνεία Πατριαρχικού παλαιού Πρωτοψάλτη σε φυλλάδα με το έντυπο παλαιό κείμενο, για να μπορέσουμε ίσως να καταλάβουμε ποια μουσικά σχήματα ανέλυσε πχ ο Στανίτσας ή όποιος άλλος ή ποια διασκεύασε.
Ας προσπαθήσουμε επίσης αν έχουμε την δυνατότητα να κάνουμε μια ειδική αντιστροφή – δηλαδή μία καταγεγραμμένη υπεραναλυτικά ερμηνεία ή μία προσωπική σύνθεση των παλαιών Πατριαρχικών Ψαλτών πχ. Πρίγγου ή Στανίτσα να την καταγράψουμε πιο “στενογραφικά” δηλαδή κατά τη φιλοσοφία και γραφή των τριων Διδασκάλων όπως στα κλασσικά μουσικά βιβλία έτσι ώστε πχ αν θα την ερμήνευε ο Πρίγγος βλέποντάς την, να απέδιδε αυτό που είναι σήμερα υπεραναλυτικά καταγεγραμμένο!! Ελπίζω να αντιλαμβάνεσθε τι σημαίνει αυτό.
Ας προσέξουμε να είμαστε λίγο πιο ακριβείς στους όρους που χρησιμοποιούμε.
Ας ασχοληθούμε λεπτομερώς με τα βιβλία του Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου συγκρίνοντας την προσέγγιση του σε σχέση με εκείνη άλλων παλαιών στο ίδιο μέλος.
Ας περάσουμε από μικροσκόπιο τις ερμηνείες του Ιακώβου Ναυπλιώτου, του Κωνσταντίνου Πρίγγου, του Θρασυβούλου Στανίτσα, του Αναστάσιου Μιχαηλίδη, του Βασιλείου Νικολαίδη, του Ε.Βιγγόπουλου, του Βασιλείου Εμμανουηλίδη, του Λεωνίδα Αστέρη, των σημερινών Πατριαρχικών Ψαλτών καθώς και των παλαιοτέρων της Θεσσαλονίκης και των γύρω περιοχών και Νομών.
Ας προσπαθήσουν κάποιοι έστω και τώρα να μελετήσουν παλαιά θεωρητικά συγγράμματα (οι δάσκαλοί τους και κυρίως οι δάσκαλοι των δασκάλων τους τα μελετούσαν).
Ας προσδιορίσουμε ενδεχομένως και κάποιες διαφορετικές απόψεις αρκεί να έχουν αντικειμενική βάση.
Ας μελετηθεί ΟΛΟ το έργο του Μέγιστου Άγγελου Βουδούρη, ειδικά ο τόμος “Μουσικοκριτικά” καθώς και το σπουδαίο φαινόμενο “Ιάκωβος Ναυπλιώτης”, οι εξηγήσεις της παλαιάς γραφής στη Νέα Μέθοδο και η Νέα Μέθοδος από κάθε σκοπιά…
Ας μελετηθεί προσεκτικά το αργό Δοξαστάριο του Ιακώβου Πρωτοψάλτου, όχι μόνο τα διάσημα ιδιόμελα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ή κάποια ‘’διάσημα’’ Δοξαστικά, αλλά τα ιδιόμελα άλλων εορτών στα οποία κρύβονται ένα σωρό φαινόμενα, μουσικά συστήματα και φθορές.
Ας μελετήσουμε τον Πέτρο Μπερεκέτη και ας αφουγκραστούμε τα ισχυρότατα συναισθήματα που βγαίνουν μέσα από τις συνθέσεις του.
Αφού κάποιος εμπεδώσει καλά όλα αυτά, μετά ας σκεφθεί αν θα πρέπει να σχολιάζει ευθαρσώς τον οποιοδήποτε ειδικά εάν δεν τον έχει γνωρίσει ενδελεχώς.
Η Ψαλτική μίμηση λοιπόν άνευ όρων προκάλεσε μια στασιμότητα, ίσως και ημιμάθεια, θολώνοντας το τοπίο και ίσως έτσι να εξηγούνται στις ημέρες μας οι διάφορες περίεργες συμπεριφορές και σχολιασμοί από κάποιους ανθρώπους που τελικά πέρα από τις παρτιτούρες της υπεραναλυτικής καταγραφής ερμηνειών Μεγάλων παλαιών Ψαλτών, ουδέποτε είχαν την περιέργεια, τη διάθεση ή ίσως τελικά και την ικανότητα να δουν από που και πώς προήλθαν αυτές, πού είναι η ανάλυση και πού ενδεχομένως η προσωπική αλλαγή στο σημείο. Να κατανοήσουν και να διδάξουν τον μηχανισμό της Πατριαρχικής ερμηνείας ώστε αυτή και να διασωθεί ασφαλέστερα και να διαδοθεί σε σοβαρούς νεότερους ανθρώπους που έχουν διάθεση και συνέπεια ωθώντας τους να ψάλλουν μέσα από κλασσικά βιβλία με τη σωστή Πατριαρχική ερμηνεία.
Τελειώνοντας επιστρέφω στο πρώτο σκέλος του αρχικού θέματος τονίζοντας ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο συνεχίζει να είναι ένας φάρος Ψαλτικής Παράδοσης και θεωρώ ότι οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς συμπαραστάτες του. Η κάθε διαφορετική άποψη ας εκφράζεται με ευγένεια, διακριτικότητα και σεβασμό.
Συγχαίρω και από εδώ τον ‘’Εν Αθήναις Σύλλογο Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως ‘’και ειδικά τον αγαπητό Άρχοντα Μουσικοδιδάσκαλο κ. Δημοσθένη Παϊκόπουλο για τη μεγάλη συμβολή του με πολλές δραστηριότητες στην διάδοση της προφορικής παραδόσεως της Πόλης και του Πατριαρχείου καθώς και κάθε άλλο φορέα που επιχειρεί να ασχοληθεί με αυτά.’’
Δημήτριος Κων.Παπαγεωργίου
Άρχων Πρωτοψάλτης της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως- Πρωτοψάλτης Αθηνών
byzantinimousiki.gr